Vitamine D en moedermelk

In Nederland wordt geadviseerd om een volledig borstgevoede baby dagelijks tien microgram vitamine D bij te geven. Ook borstvoedende moeders wordt aangeraden om dagelijks tien microgram vitamine D te gebruiken. Zit er dan geen vitamine D in moedermelk? En wat is er zo bijzonder aan borstvoedende moeders dat ook zij extra vitamine D moeten innemen?

Vitamine D

Moedermelk bevat voldoende vitamine D. Althans, als je uitgaat van een levensstijl waarbij moeder en kind veel buiten zijn. Dit houdt in dat ze veel worden blootgesteld aan direct zonlicht en dat ze niet teveel kleren dragen en zich niet ingesmeerd hebben met een hoge factor zonnebrandcrème of een sunblock. Ofwel: moedermelk is afgestemd op de cultuur van de oertijdmens. Lekker veel buiten, liefst rond de evenaar, weinig kleren aan als het warm is, een schone lucht en veel beweging. Maar er zijn nogal wat mensen tegenwoordig die niet (meer) zo leven. Dat heeft consequenties voor de hoeveelheid vitamine D. Wetenschappers maken zich hier steeds meer zorgen over. Want zonder vitamine D kan een mens niet leven.

Functie

Vitamine D heeft verschillende functiesin het menselijk lichaam. Het bekendst is natuurlijk het belang van vitamine Dvoor sterke botten. Daarnaast speelt vitamine D een rol bij de werking van het immuunsysteem. Een tekort wordt behalve met rachitis  ook in verband gebracht met een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker,op auto-immuunziekten, hart- en vaatziekten, botontkalking en depressie. Er is echter meer onderzoek nodig om de rol van vitamine D goed te kunnen begrijpen.

Rachitis

Rachitis is een ziekte die leidt tot onvoldoende botvorming. Dit zorgt bijvoorbeeld voor vergroeiingen van de botten (o-benen) en een verstoorde gebitsontwikkeling. Rachitis wordt veroorzaakt door een tekort aan vitamine D en als gevolg daarvan

een tekort aan calcium. Het kwam veel voor in Engeland in de 18e en 19e eeuw bij kinderen in de fabriekswijken van London. De kinderen werkten vaak de hele dag in de fabriek en kwamen nooit in het daglicht. Rachitis werd dan ook voor het eerst beschreven in de Engelse medische vakbladen. Vandaar de bijnaam ‘Engelse ziekte’.

Bronnen van vitamine D

Vitamine D krijg je binnen door opname uit je voeding en via je huid, waar onder invloed van zonlicht vitamine D wordt aangemaakt. Een gemiddeld westers dieet levert maar tien procent van de benodigde hoeveelheid vitamine D. De andere negentig procent moet het lichaam zelf aanmaken via direct zonlicht.

UV-straling

Vitamine D-aanmaak in de huid vindt plaats door blootstelling aan UV-straling uit zonlicht. Hoeveel UV-straling de aarde bereikt, hangt af van hoe hoog de zon staat. In de zomer staat de zon hoger dan in de winter. Vandaar dat je in Nederland en België in de maanden april tot september wel vitamine D uit zonlicht kunt aanmaken en in de wintermaanden niet. Om die reden hebben mensen naarmate ze verder van de evenaar (waar de zon altijd loodrecht op de aarde staat) af zijn gaan wonen, een lichtere huid gekregen. Pigment houdt een teveel aan UV-straling tegen, wat nodig is als je het hele jaar door in de zon bent, maar nadelig als je in gematigde klimaatzones leeft.

Wintervoorraad

Het teveel aan vitamine D dat wij in onze streken 's zomers aanmaken, wordt opgeslagen in ons vetweefsel als voorraadje voor de winter. In de winter was er van oorsprong veel minder voedsel en moesten we ons zomervet verbranden om te kunnen overleven. Op die manier kwam de opgeslagen vitamine D weer vrij en hadden we toch onze dagelijkse portie vitamine D. Tegenwoordig willen we juist zomers afvallen en komen we ’s winters vaak aan. Voor de hoeveelheid vitamine D in ons lichaam is dat misschien niet zo handig.

Huidkanker

Wat de opname van vitamine D ook verhindert, is dat we steeds fanatieker zijn gaan smeren met allerlei sunblocks en hoge factors zonnebrandcrème die de UV-straling juist tegenhouden. Hoewel teveel zonnebaden huidkanker kan veroorzaken, bestaat dit risico eigenlijk alleen als we het op verbranden laten aankomen. Een kwestie dus van doseren: misschien niet uren liggen bakken op het strand met een hoge factor, maar minder lang zonnebaden met een lagere factor. En als je niet van zonnebaden houdt of niet lang in de zon kunt zijn, zorg dan in ieder geval dat je veel huid bloot laat: hoe groter het oppervlak dat je blootstelt aan de zon, hoe meer vitamine D je aanmaakt.

Kleding

Kleding kan ook zorgen voor minder blootstelling aan UV-straling. Uit onderzoek is gebleken dat in Nederland ruim de helft van de niet-westerse allochtone zwangeren en pasgeborenen een ernstig vitamine D tekort heeft. Niet alleen hebben zij meer pigment dan de autochtone bevolking, maar ook komt een deel van de vrouwen weinig of niet buiten. En als ze buiten komen, dragen ze bedekkende kleding waardoor er vrijwel geen aanmaak van vitamine D kan plaatsvinden.

Voeding

Naarmate er minder blootstelling is aan UV-straling, moet er meer vitamine D uit de voeding gehaald worden. In plantaardig voedsel zit geen of nauwelijks geen vitamine D. De beste bron is dierlijk voedsel. Daarnaast is men vitamine D gaan toevoegen aan voedingsmiddelen. In Nederland en Vlaanderenvoegt men het met name toe aan de margarine, in sommige andere landen ook aan melk en ontbijtgranen. Vette vis, zoals zalm en zwaardvis, rauwe eidooier, boter en lever bevatten veel dierlijk vitamine D. Een Inuït-dieet bestaande uit grote hoeveelheden vis. zeehond en walvis levert voldoende vitamine D om het zonder UV-straling te kunnen stellen. Tot slot zijn er nog de vitamine D supplementen. Deze zijn zinvol als het niet mogelijk is de vitamine D status via de voeding of via blootstelling aan zonlicht te verhogen. Daarbij is het belangrijk erop te letten dat het supplement de dierlijke vorm van vitamine D bevat (D3) en niet de plantaardige vorm (D2) omdat die laatste veel minder efficiënt door ons lichaam wordt gebruikt.

En dan?

Alles goed en wel: je zit lekker veel in de zon en je eet supergezond. Het kan niet anders of je hebt een puike hoeveelheid vitamine D. Waarom zou je dan extra vitamine D nemen als je zwanger bent of borstvoeding geeft? En waarom zou je dat dan ook nog aan je baby geven? Om dat te kunnen uitleggen, moet we even het diepe in. Zodra je lichaam vitamine D opneemt of aanmaakt, gebeurt er van alles mee in je lichaam. Van de 'verse' vitamine D (caliciferol) gaat 20 tot 30 procent over in moedermelk. Maar deze vorm van vitamine D wordt vrij snel omgezet in een vorm (calcidiol) die niet gemakkelijk overgaat van je bloed naar je melk.
Om er zeker van te zijn dat je baby iedere dag voldoende vitamine D opneemt via jouw melk, moet je dus vrijwel dagelijks voldoende binnenkrijgen uit je voeding of aanmaken via zonlicht. En dat laatste is niet mogelijk in deze regionen in de winter. Hetzelfde geldt uiteraard voor je baby: ook die kan zijn dagelijkse dosis vitamine D in de winter niet aanvullen door het zelf uit zonlicht aan te maken. Hoewel het normaal is dat het vitamine D-gehalte daalt gedurende de wintermaanden, is het wel goed ervoor te zorgen dat het niet teveel daalt.

Zomer- en winterkindjes

Op zich kan een kindje dat bijvoorbeeld na de zomer geboren wordt uit een moeder die veel in de zon is geweest, zeker twee maanden teren op de reserve aan vitamine D en calcidiol die het via de placenta heeft gekregen. Vetreserves die worden aangesproken om de melk te maken helpen ook om te zorgen voor melk met meer vitamine D, mits de moeder tijdens de zwangerschap ruim vitamine D heeft aangemaakt. Een kindje dat na de winter wordt geboren, heeft mogelijk minder vitamine D en calcidiol meegekregen via de placenta, maar krijgt wel meer vitamine D via de melk als de moeder veel buiten komt en het kan het zelf aanmaken onder invloed van zonlicht. Dus in een samenleving waar men in de zomermaanden veel buiten is, zal de aanmaak in de huid voldoende zijn voor moeder en kind. Maar voor een moeder die donkerder van huid is of haar huid weinig blootstelt aan zonlicht, zullen supplementen nodig zijn.

Supplementen

En hoeveel vitamine D moet je dan slikken of aan je baby geven om te zorgen voor een goed vitamine D gehalte? De huidige adviezen zijn tien microgram per dag voor moeder en kind. Maar of dit voor moeder adequaat is, daarover verschillen de meningen nogal. Recent onderzoek laat zien dat als de moeder niet of nauwelijks zelf vitamine D aanmaakt, tien microgram per dag voor haar, en dus ook voor de moedermelk die zij maakt, veel te weinig is. Tenslotte weegt een volwassene veel meer dan een baby, en ligt het voor de hand de dosering daaraan aan te passen. Als de moeder ook nog een donkere huidskleur heeft, zal tien microgram zeker niet genoeg zijn. Het is dus goed te bedenken dat de adviezen uitgaan van moeders en baby’s met een lichte huidskleur die ook vitamine D uit hun voeding opnemen en via zonlicht aanmaken.

Wanneer vitamine D slikken?

Een vitamine D tekort wordt niet veroorzaakt door een tekort aan vitamine D in moedermelk. Vitamine D tekort wordt vrijwel altijd veroorzaakt door een tekort aan blootstelling aan zonlicht. Dit tekort aan blootstelling komt door veranderingen in de levenswijze van mensen (van buiten naar binnen), de migratie van mensen met een donkerdere huid naar noordelijke landen, het gebruik van zonnebrandcrèmes en het dragen van allesbedekkende kleding als men buiten is. Het gebruik van vitamine D supplementen is dan noodzakelijk. Voor de gezonde voldragen baby en de gezonde moeder die veel buiten zijn, lijkt het aanvullen met vitamine D niet per se nodig. Vroeger zei men: ‘Slik vitamine D als de ‘r’ in de maand is.’ Misschien was dat zo gek nog niet.
 

Bronnen:

New Insights into Vitamin D During Pregnancy, Lactation, & Early Infancy. Carol Wagner, MD, with

Sarah N. Taylor, MD and Bruce W Hollis, PhD. ISBN: 978-0-9823379-6-7

The Effects of Vitamin D Deficiency and Insufficiency on the Endocrine and Paracrine Systems. Patricia T. Alpert and Ulfat Shaikh Biol Res Nurs 2007 9: 117

http://preventie.kwfkankerbestrijding.nl/verstandigzonnen/Pages/vitamine-d.aspx

http://www.gezondheidsraad.nl/nl/adviezen/naar-een-toereikende-inname-van-vitamine-d