Postpartum depressie

Borstvoeding biedt vele lichamelijke gezondheidsvoordelen voor zowel moeder als baby. De laatste jaren worden de aanwijzingen dat borstvoeding ook invloed heeft op het psychisch welbevinden van de moeder steeds sterker. Na de bevalling wordt een deel van de jonge moeders geconfronteerd met een postpartum depressie.

Postpartum depressie

Postpartum depressie is een vorm van depressiviteit waar een moeder na de geboorte van haar baby last van kan krijgen. Deze depressiviteit wordt ook vaak een postnatale depressie genoemd. Feitelijk is deze term onjuist omdat ´nataal´ slaat op zaken die de baby betreffen. Daarom zal in dit artikel de term postpartum depressie gebruikt worden.
Postpartum depressie (PPD) komt relatief vaak voor: wereldwijd krijgt ongeveer tien tot twintig procent van de moeders ermee te maken. Onder risicogroepen, zoals moeders uit lage inkomensgroepen, ligt het percentage op bijna 50%. Daartegenover staat dat PPD nauwelijks voorkomt in culturen waar nieuwe moeders veel steun krijgen van hun omgeving.

Symptomen

Depressie kan zich op verschillende manieren uiten. In veel culturen worden andere klachten dan depressie echter meer geaccepteerd, waardoor een depressieve moeder zich eerder zal melden met klachten over vermoeidheid en pijn.
Symptomen van depressie zijn: depressieve of sombere stemmingen, niet kunnen genieten van plezierige activiteiten, slaapproblemen die los staan van de zorg voor de baby, vermoeidheid, concentratieproblemen, wanhopigheid, eetlustveranderingen, toegenomen woede of vijandigheid en gedachten aan de dood.

Borstvoeding beschermt vrouwen

Een onbehandelde depressie kan schadelijk zijn voor zowel moeder als kind. Borstvoeding wordt nog vaak gezien als een vervangbaar extraatje en soms zelfs als de oorzaak van de depressie. Borstvoeding beschermt echter de psychische gezondheid van vrouwen en zou, indien mogelijk, in stand gehouden moeten worden.
Depressieve moeders beginnen minder vaak met het geven van borstvoeding en gaan minder lang door met borstvoeden. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat moeders die geen borstvoeding (meer) geven meer kans hebben op het ontwikkelen van depressieve klachten.
Borstvoedingsproblemen zoals pijnlijke tepels, voedingsproblemen en zorgen over de borstvoeding, maar ook vermoeidheid kunnen echter het risico op depressie vergroten. Uit een onderzoek bleek dat depressieve klachten verdwenen zodra de borstvoedingsproblemen waren opgelost.

Stress

Stress is een belangrijke risicofactor voor depressie. Het geven van borstvoeding beschermt de psychische gezondheid van moeders doordat het stress verlaagt en een gevoel van kalmte opwekt. In een onderzoek onder 28 moeders die borstvoeding en flesvoeding combineerden, bleek dat de moeders na een borstvoeding minder negatieve gevoelens rapporteerden dan na een flesvoeding.

Borstvoeding beschermt baby’s

Borstvoeding verlaagt ook de stress die baby’s ondervinden wanneer hun moeder depressief is. Baby’s van depressieve, niet-borstvoedende moeders blijken afwijkende EEG-patronen te vertonen. Daarentegen vertonen baby’s van depressieve, borstvoedende moeders gewoonlijk geen afwijkende patronen. Met andere woorden: het krijgen van borstvoeding beschermt baby’s tegen de schadelijke effecten van hun moeders’ depressie. Het blijkt dat depressieve, borstvoedende moeders niet zo sterk afstand nemen van hun baby als niet-borstvoedende depressieve moeders. Borstvoedende moeders blijven hun kind aankijken, strelen en vasthouden omdat dit gedragingen zijn die onderdeel zijn van de borstvoedingsrelatie. Een moeder die geen borstvoeding geeft, hoeft haar kind zelfs niet vast te houden om het te voeden, waardoor het gemakkelijker wordt om afstand te nemen.

Gevolgen onbehandelde depressie voor het kind

Veel onderzoeken hebben de schadelijke effecten van moederlijke depressie op kinderen laten zien. Depressie van de moeder wordt in verband gebracht met gedragsproblemen en een minder grote woordenschat bij hun vier- tot vijfjarige kinderen. Ook heeft het effect op het sociaal functioneren van hun kinderen op de leeftijd van acht tot negen jaar. Tot slot krijgen volwassen kinderen van depressieve ouders drie keer vaker zelf te maken met ernstige depressieve klachten, angststoornissen en drugsgebruik, in vergelijking met kinderen van niet-depressieve ouders.

Gevolgen onbehandelde depressie voor de moeder

Sommige gezondheidsproblemen die samenhangen met depressie worden veroorzaakt door het stresshormoon cortisol. Dit stresshormoon is vaak verhoogd bij depressieve personen. Het kan de werking van het afweersysteem onderdrukken en het aantal witte bloedcellen doen afnemen. Daarnaast kan een te hoge cortisolwaarde hersengebieden die betrokken zijn bij geheugenfuncties en leergedrag beschadigen.

Te hoge cortisolwaarden veroorzaakt door stress na de bevalling kunnen het op gang komen van de melkproductie met een paar dagen vertragen.
Onbehandelde depressie leidt ook tot een toename van ontstekingstimulerende stoffen in het lichaam en daardoor tot meer ontstekingsreacties. Dergelijke ontstekingsreacties worden (mede) verantwoordelijk gehouden voor aandoeningen als hart- en vaatziekten, diabetes en andere chronische aandoeningen.

Moeders met klachten van stress, vermoeidheid en negatieve stemmingen hadden in een onderzoek minder prolactine, het melkaanmakende hormoon, in hun lichaam. Dit zou de melkproductie negatief kunnen beïnvloeden.
Depressie beïnvloedt ook hoe moeders communiceren, bijvoorbeeld met hun partner. Vrouwen die depressief zijn rapporteren vaker slechte communicatie, zich terugtrekken uit de relatie met de partner en huwelijksproblemen. Deze communicatieproblemen blijven nog lang bestaan nadat de depressie is verdwenen.

Oorzaken van postpartum depressie

De onderliggende factoren die leiden tot een depressie verschillen van moeder tot moeder. Iedere risicofactor kan op zichzelf een depressie veroorzaken. Bij veel moeders speelt echter een combinatie van risicofactoren die elkaar kunnen versterken.
Oorzaken van depressie in nieuwe moeders worden onderscheiden in vijf groepen, namelijk: lichamelijke oorzaken, negatieve bevallingservaringen, kindeigenschappen, psychologische oorzaken en sociale factoren.

Lichamelijke oorzaken

Een afwijkend functioneren van het afweersysteem waarbij overmatig veel ontstekingsbevorderende stoffen worden afgegeven, wordt gezien als een belangrijke oorzaak van depressie. Het lichaam is in staat van ontsteking. Tijdens een ontstekingsreactie ervaart men een aantal klassieke symptomen waaronder vermoeidheid, inactiviteit en verminderde behoefte tot sociale interactie. Een ontstekingsreactie verhoogt ook de afgifte van het stresshormoon cortisol en verlaagt de hoeveelheid serotonine in de hersenen. Dit zijn veranderingen die ook worden gezien bij depressie.

Vermoeidheid en slaapproblemen kunnen zowel oorzaak als gevolg zijn van een depressie. Wanneer een moeder ondersteuning en tips krijgt die haar helpen meer te slapen, verlaagt dat haar risico op het ontwikkelen van een depressie.

Pijn kan aanleiding geven tot depressie, zo ook de pijn als gevolg van de bevalling of door borstvoedingsproblemen. Een onderzoek liet zien dat depressieve klachten verdwenen nadat aanwezige pijnklachten aan tepels of borsten verholpen waren. Wanneer het lichaam in een staat van ontsteking is, wordt ook meer pijn ervaren.

Er zijn op dit moment onvoldoende aanwijzingen dat veranderingen in de hormoonhuishouding na de bevalling een rol spelen bij het ontstaan van depressie.

Negatieve bevallingservaringen

Een relatief groot deel van de vrouwen heeft een of meerdere bevallingen als negatief ervaren. Vaak zijn juist subjectieve aspecten van belang. Had de moeder tijdens de bevalling het gevoel dat zijzelf of haar baby in gevaar waren of voelde ze zich veilig? Had de moeder het gevoel dat ze tijdens de bevalling de controle had over zichzelf en de (eventuele medische) situatie? Voelde de moeder zich gesteund tijdens de bevalling?

Kindeigenschappen

Een gevoelige baby die intensieve zorg nodig heeft, veel huilt in de eerste maanden, zich moeilijk laat troosten en zich niet in schema’s laat passen kan een moeder heel onzeker en kwetsbaar maken. Ook ziekte, vroeggeboorte of een handicap van de baby kan aanleiding geven tot depressie bij de moeder. Soms kan een moeder depressief worden maanden nadat haar kind uit het ziekenhuis is ontslagen. Zowel het hebben van veel huid-op-huid-contact met de baby als de steun van een ouder met soortgelijke ervaringen kan de moeder helpen om te gaan met de moeilijke situatie.

Psychologische factoren

Een negatieve levensinstelling en eerder doorgemaakte depressies (onder andere tijdens de zwangerschap) verhogen de kans op het ontstaan van een postpartum depressie. Het zelfbeeld van de moeder en de mate waarin haar verwachtingen voor zichzelf en haar baby realistisch zijn, bepalen mede de kans op het ontstaan van een depressie.

Sociale factoren

Negatieve ervaringen uit de eigen jeugd kunnen het risico op het ontstaan van een depressie vergroten. Voor vrouwen die te maken hebben gehad met seksueel misbruik kan het geven van borstvoeding, het huid-op-huid-contact met de baby en eventueel de aanraking door zorgverleners negatieve associaties oproepen.

Het verlies van een ouder, partner of kind of gebrek aan steun uit de omgeving, zowel emotioneel als praktisch, verhoogt de kans op het ontstaan van een depressie. Moeders met een lagere sociaal-economische status lopen meer kans op het ontwikkelen van een depressie, tenzij zij veel steun ondervinden uit hun omgeving. Tot slot kunnen stressvolle gebeurtenissen in het leven van de moeder, ook als dit positieve gebeurtenissen betreft, voorafgaande aan de bevalling, voor problemen zorgen.

Behandelingsmogelijkheden

Moeders moeten worden betrokken bij alle onderdelen van het beslissingsproces rondom de behandeling van hun depressie, om de kans op niet volgen van de therapie te verkleinen. Niet iedere moeder wil medicatie gebruiken tijdens de borstvoedingsperiode. Anderen zien geen bezwaar (meer) in het gebruik van medicatie als goed wordt uitgelegd dat de medicatie veilig is voor het kind. In bijna alle gevallen is het risico van borstvoeding tijdens het gebruik van medicatie veel kleiner dan het risico dat het kind loopt als het geen borstvoeding meer krijgt. Er zijn verschillende behandelingsmogelijkheden bij een postpartum depressie.

Standaard antidepressiva

Er worden verschillende soorten antidepressiva onderscheiden. De meeste zorgen voor een verhoging van specifieke stoffen in de hersenen (vooral serotonine en noradrenaline). De zogenaamde serotonine-heropnameremmers (SSRIs) worden het meest voorgeschreven aan zwangere en voedende vrouwen.

Sint-Janskruid

Sint-Janskruid (Hypericum perforatum) is in verschillende studies effectief bevonden in de behandeling van lichte tot matige depressies. Het werkt pijnstillend, bacterie- en virusdodend en ontstekingsremmend. Sint-Janskruid wordt als veilig beschouwd voor voedende moeders en zou minder bijwerkingen hebben dan de standaard medicatie. Geadviseerd wordt om alleen gestandaardiseerde en goed beschreven preparaten te gebruiken, aangezien er ook producten verkocht worden die niet zuiver zijn of vrijwel geen Sint-Janskruid bevatten. Sint-Janskruid kan de werking van andere medicijnen nadelig beïnvloeden. Het gebruik ervan moet dus altijd met de behandelend arts overlegd worden.

Vetzuren

Tegenwoordig bevat de voeding van veel vrouwen relatief weinig lange keten omega 3-vetzuren (EPA en DHA). Hierdoor kan een tekort ontstaan in het lichaam, vooral tijdens zwangerschap en het geven van borstvoeding. DHA/EPA komt vooral voor in vette vis, in mindere mate ook in vlees en (verrijkte) eieren. Tijdens de laatste maanden van de zwangerschap gebruikt de foetus ongeveer 67 mg DHA per dag. De zich ontwikkelende foetus en baby heeft veel van deze vetzuren nodig voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel. Bij onvoldoende inname door de moeder vermindert de hoeveelheid DHA en EPA in haar lichaam met iedere volgende zwangerschap en borstvoedingsperiode. Het huidige advies voor de inname van DHA is een minimum van 200-400 mg per dag.

Zwangere vrouwen kunnen, vanwege vervuiling in vis, niet op een veilige manier voldoende visvetten binnenkrijgen door visconsumptie alleen. Er zijn supplementen en met visvetten verrijkte voedingsmiddelen te koop die getest zijn op de aanwezigheid van vervuilingen. DHA verkregen uit zeealgen wordt ook al in verschillende landen verkocht en kan een goede optie zijn voor vrouwen die vegetarisch willen eten.

Verschillende studies melden dat onder bevolkingsgroepen die meer vis eten, minder depressieve klachten voorkomen en dat de moedermelk meer DHA bevat. EPA/DHA werken mogelijk het ontstaan van depressies tegen doordat ze ontstekingsprocessen in het lichaam helpen verlagen. Omega 3-vetzuren van plantaardige oorsprong, waaronder het alfa-linoleenzuur (ALA), hebben niet het effect van DHA en EPA op (het voorkomen van) depressies.

Lichaamsbeweging en lichttherapie

Van lichaamsbeweging is aangetoond dat het depressieve klachten kan helpen voorkomen en een belangrijke bijdrage kan leveren aan het herstel. Moeders zouden volgens onderzoek twee tot drie keer per week 20 minuten (eventueel verdeeld over de dag) op een matig niveau moeten sporten om depressie te helpen voorkomen. Een aantal onderzoeken laten ook een positief effect zich van de blootstelling aan fel licht, eventueel in combinatie met lichaamsbeweging op het herstel van depressie.

Psychotherapie

Verschillende vormen van psychotherapie kunnen bijdragen aan het herstel van depressies.

Behandeling van depressie is ontstekingverlagend

Interessant is dat de vele behandelingen die beschreven worden voor de preventie en behandeling van depressie allemaal ontstekingverlagend werken. Kathleen Kendall-Tackett, onderzoekster en lactatiekundige IBCLC, stelt het volgende:
• Psychische en lichamelijke stress resulteert in meer ontsteking en ontsteking resulteert in meer stress.
• Borstvoeding verlaagt stress, maar borstvoedingsproblemen verhogen het risico op depressie.
• Alle behandelingen gericht op depressie zijn ontstekingsverlagend.

De begeleiding van voedende moeders met een postpartum depressie dient gericht te zijn op het oplossen van eventuele borstvoedingsproblemen en het doorgaan met borstvoeding. Het geven van borstvoeding beschermt immers zowel moeders als baby’s tegen (de gevolgen van) een postpartum depressie.

Bronnen

– Hale, Th. 2008. Medications and Mother’s Milk, 13th ed. Amarillo, TX: Hale Publishing.
– Kendall-Tackett, K. 2007. A new paradigm for depression in new mothers: the central role of inflammation treatments protect maternal mental health. International Breastfeeding Journal 2 (6). Verkrijgbaar op: http://www.internationalbreastfeedingjournal.com/content/2/1/6
– Kendall-Tackett, K. 2007. New research on postpartum depression: The central role of inflammation and how breastfeeding and anti-inflammatory treatments protect maternal mental health. Leaven (43) (3):50-53.
– New Hampshire Breastfeeding Taskforce. 2007. A Breastfeeding Friendly Approach to Depression in New Mothers – A Curriculum & Resource Guide for Health Care Providers. Zie www.nhbreastfeedingtaskforce.org